Ο απολογισμός των σημαντικών και ασήμαντων περιστατικών μιας ακόμα εξεταστικής δοκιμασίας θα εξαντληθεί ασφαλώς στο πεδίο της διερεύνησης αλλά παραμένει πάντα ανοιχτό το πεδίο των ρεαλιστικών προτάσεων υπέρβασης μιας χρόνιας κρίσης.
Το πολυσυζητημένο φιλανδικό μοντέλο αναπτύχθηκε όταν στα μέσα της δεκαετίας του ΄80 εκχωρήθηκαν στα σχολεία ουσιαστικές διοικητικές αρμοδιότητες και τους παραχωρήθηκε η ελευθερία να αποφασίζουν πως θα πετύχουν το καλύτερο για κάθε μαθητή χωριστά. Οι διευθυντές και οι καθηγητές των σχολείων κατέστησαν υπεύθυνοι για τα αποτελέσματα της δουλειάς τους. Σήμερα, στη χώρα μας, οι μόνοι που αναλαμβάνουν δέσμευση για το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα είναι οι φροντιστές καθώς η επιτυχία των μαθητών τους καθορίζει σε υψηλό ποσοστό την επαγγελματική και επιχειρηματική τους ύπαρξη.
Στη Σουηδία στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 ένας νέος τρόπος εναλλακτικής χρηματοδότησης διαφοροποίησε αισθητά το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα. Η σχετική εισήγηση του Μιχάλη στο συνέδριο της Θεσσαλονίκης ήταν απολαυστική καθώς με το χάρισμα του δασκάλου μίλησε με παραβολές που δεν αποστερούν την τεκμηρίωση και την αρτιότητα.
Τα παραδείγματα υπαρκτά: η Μαρία, ο Χρήστος και η Νίνα, όλοι τους υποψήφιοι των φετινών πανελλαδικών. Η Μαρία, μαθήτρια διάσημου ιδιωτικού σχολείου˙ κάθε απόγευμα υποδέχονταν στο σπίτι της τους καθηγητές του σχολείου της υλοποιώντας μια προετοιμασία με πανάκριβα ιδιαίτερα μαθήματα. Οι γονείς του Χρήστου δεν άντεχαν στις οικονομικές υποχρεώσεις ιδιωτικού σχολείου και ιδιαίτερων μαθημάτων. Έτσι, ο Χρήστος τελείωσε δημόσιο σχολείο και έκανε ιδιαίτερα σε όλα τα μαθήματα που έδωσε εξετάσεις. Η Νίνα πήγαινε το πρωί σε κρατικό λύκειο των δυτικών προαστίων και το απόγευμα παρακολουθούσε σε φροντιστήριο τα βασικά μαθήματα της κατεύθυνσής της.
Τα χρήματα που ξοδεύτηκαν για την Μαρία από το κράτος και την οικογένεια προσέγγισαν τα 25000 . Το αντίστοιχο ποσό για το Χρήστο ήταν 15000 ενώ η συνολική δαπάνη για τη Νίνα μόλις ξεπέρασε τα 5000 .
Η κρατική δαπάνη, ομοιόμορφη και στους τρεις γεννά ανισότητες, δημιουργεί αδικίες και έρχεται να διατηρήσει και να εδραιώσει τη «γενετική» διαφορά των τριών παιδιών. Αν, λοιπόν, η πολιτεία διέθετε το «μερίδιο» της Μαρίας στη Νίνα μέσω μιας σταθμισμένης χρηματοδότησης των οικονομικά ασθενέστερων η διαφορά θα ήταν αισθητή, η ομοιογένεια μεγαλύτερη και η κοινωνική συνοχή ισχυρότερη. Οι έρευνες που αποδεικνύουν την αναντιστοιχία της πληθυσμιακής σύνθεσης στην κοινωνία και το Πανεπιστήμιο είναι αποκαλυπτικές. Η ομοιόμορφη κρατική χρηματοδότηση βρίσκεται ήδη στην πολιτική της Δύση˙ μάλλον έχει δύσει και απλά ο «φωτεινός» της δίσκος είναι το απατηλό είδωλο μιας ξεπερασμένης ιστορικής αναγκαιότητας.
Με δεδομένο μάλιστα το εκπληκτικό γεγονός ότι στα φετινά θέματα της Φυσικής οι μισοί των άριστων απάντησαν λάθος στο κλασικό ερώτημα της διάθλασης της έκτης δημοτικού για τη θέση του ήλιου, όλοι μας, δάσκαλοι και μαθητές, δείχνουμε αποξενωμένοι από την παρατήρηση, το πείραμα, τη λεηλατημένη φύση και την αληθινή παιδεία. «Έτσι κι αλλιώς στις μεγαλουπόλεις δε βλέπουμε ούτε την Ανατολή ούτε τη Δύση» σχολίασε συνάδελφος της μεταμεσονύχτιας καλοκαιρινής συζήτησης.